MAZURZY – KIM BYLI? KIM SĄ? 

    Kim tak właściwie są Mazurzy?
To po prostu osoby mieszkające na Mazurach?
Czy można tak nazwać każdego, kto zamieszka w Krainie Tysiąca Jezior?

    Może zacznijmy od początku, więc trochę historii.
Mieszkały tu pogańskie plemiona Prusów, podbite w XIII w. przez Krzyżaków. Na terenie Warmii mieszkało pogańskie plemię Warmów, od których nazwę przyjęła ta kraina, którą papież następnie oddał pod władztwo biskupów. Na podbitych ziemiach Prusów Krzyżacy zbudowali swoje zakonne państwo. W nim, napływający z Mazowsza koloniści, zaczęli zakładać swoje osady. Obszar, na którym założyli swoje wsie, nazwano potem Mazurami.

    Warto wspomnieć, że sama nazwa Mazury, była popularna dopiero w XIX w!

    Można powiedzieć, że Mazurzy to imigranci, którzy od przełomu XV i XVI w. migrowali (lub uciekali) na tereny Państwa Krzyżackiego z przeludnionego północnego Mazowsza. Mazurzy idąc z południa, docierali do Wielkich Jezior Mazurskich, gdzie zakładali swoje wsie, potem niektóre zamieniane w miasta, gdzie mówili w swoim języku – ówczesnym polskim. Mazurzy kultywowali regionalne obrzędy i zwyczaje. Tworzyli w miarę zamknięte społeczności z kulturą typowo rolniczą odrębną od kultury niemieckich kolonistów, mieszkańców Prus czy litewsko języcznych sąsiadów.

    Jeśli chcecie zobaczyć jak wyglądali Mazurzy, poznać ich zwyczaje i codzienność oraz spojrzeć na Mazury z wież widokowych, warto się wybrać do miejsc z poniższej listy:

1. Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach – tu przekonasz się, że prawdziwy Mazur to ewangelik;
2. Marcinkowo – Izba Regionalna: tu zobaczysz, jak ubierali się i jakimi sprzętami posługiwali się na co dzień Mazurzy
3. Mikołajki , Mrągowo, Giżycko : tu zobaczysz kościoły ewangelickie, i jeśli podpytasz pastorów, dowiesz się czegoś o historii oraz o życiu codziennym ewangelików
4. Kadzidłowo – Osada Kulturowa: tu zobaczysz, gdzie i jak mieszkali Mazurzy
5. Muławki – Dwór z XIX w.: historyczny dworek, który występował w mazurskim krajobrazie
6. Bezławki – kościół (dawny zamek krzyżacki): kościół nie funkcjonuje i na co dzień jest zamknięty, lecz przy odrobinie szczęścia można wejść na XVIII -wieczną wieżę, z której rozciąga się niesamowity widok na mazurskie krajobrazy;
7. Gierłoż – kwatera główna Hitlera: tu zobaczysz smutne konsekwencje, ciąg dalszy historii ziemi mazurskiej i poznasz kulisy zamachu na Hitlera 20.07.1944 r.
8. Mamerki – kwatera dowództwa wojsk lądowych Rzeszy: tu także zobaczysz bunkry w kwaterze, które przetrwały II wojnę światową, tablice historyczne i rekonstrukcję Bursztynowej Komnaty oraz wejdziesz na wysoką, metalową wieżę widokową z super widokiem na Mazury

    Po przegranej I wojnie światowej przez Niemcy, zwycięskie państwa ustaliły, że na niektórych terenach obecnej Rzeczpospolitej (m.in na Śląsku i Mazurach), zostaną przeprowadzone plebiscyty (głosowania) o tym w jakim państwie obecni mieszkańcy chcą mieszkać. Na Mazurach 99% głosujących w plebiscycie z 1920 roku chciało, żeby Mazury zostały w Niemczech (formalnie: w Prusach Wschodnich). Polska, która wróciła na mapy Europy po ponad 120 latach, była dla nich państwem nowym, nieznanym i mniej atrakcyjnym od pruskiego państwa, w którym przez 300 lat mieszkali ich przodkowie.

    Tymczasem w polskiej literaturze utrwalił się mit, że Mazurzy tak naprawdę chcieli należeć do Polski, ale Niemcy im to uniemożliwili, zastraszając swoich obywateli. Prawda, jak zawsze, okazała się dużo bardziej skomplikowana. Mimo, że rzeczywiście Niemcy nawet pod groźbą kar cielesnych namawiali ludność do głosowania za pozostaniem w ich państwie, to ledwie kilkanaście procent zagłosowałoby za wcieleniem do państwa polskiego.

    Dopiero po przegranej przez Niemców wojnie, Mazury w 1945 r. przyłączono do Polski Mazurzy byli społecznością typowo rolniczą, pozbawioną warstwy miejskiej inteligencji. Choć nie wytworzyli swojego silnego przedstawicielstwa, to jednak były osoby, które studiowały na uniwersytecie w Królewcu. Mazurska młodzież podejmowała tam działania integrujące mazurską społeczność, utrwalające mazurską kulturę, historię i zwyczaje. Tak narodził się projekt mazurskiej flagi, która do dziś symbolizuje społeczność Mazurów. Jej trzy kolory: błękitny, biały i czerwony nawiązują do barw Studenckiej Korporacji Masovia, którą w 1830 r. na uniwersytecie w Królewcu (dawnej stolicy Prus, dziś Kaliningrad) założyli mazurscy studenci. Oni zaś barwy zapożyczyli od barw rewolucji francuskiej, które symbolizowały:

wierność – błękit
honor – biel
umiłowanie prawa i prawdy – czerwień

    Każdy region oprócz gwary, zwyczajów i religii posiada również swój tradycyjny strój ludowy.

    Ludność Mazur nie należała do bogaczy, dlatego też stroje były proste, surowe i nie posiadały zbyt wielu ozdób. Na samym terenie Mazur bardzo dobrze rozwiniętą dziedziną wytwórczości domowej było tkactwo. Odzież damska i męska różniła się w zależności od pory roku, stanu majątkowego, a także okoliczności w jakich strój noszono. Strój mazurski był w powszechnym użyciu w latach 1820- 1870. Szyto je z tkanin samodziałowych w kolorach ciemnych i stonowanych w paski lub w kratkę. Zachowały się fragmenty takich tkanin. Kobiety nie nosiły do stroju odświętnego zapaski. Na głowę zakładały czepek z czarnego aksamitu lub z białego płótna.Kaftan i spódnica były zwykle z tego samego materiału. Noszono naszyjniki z bursztynu.

    Kto dziś może nazywać się Mazurem? Przecież mamy XXI wiek, na Mazurach mieszkają ludzie, których przodkowie przybyli tu po wojnie i tutaj są ich groby. A jednak nawet intuicyjnie czujemy, że Mazurzy, którzy przed wojną byli obywatelami niemieckiego państwa, różnią się od Mazurów, którzy nazywają się tak z racji obecnego zamieszkania i pochodzenia od powojennych osadników.

    Na Mazurach żyje i buduje nową mazurskość nowe pokolenie ludzi, którzy się tu urodzili. Mówią, że są Mazurami z racji tego, że na Mazurach się wychowali. Tu jest ich świat, ich dom, tu są już ich korzenie. Warto jednak wiedzieć, że tożsamościowo, historycznie, czy mentalnie jest to inna grupa niż potomkowie Mazurów żyjących tu przed wojną, których przodkowie od setek lat zamieszkiwali mazurską ziemię. Nie są to już osoby, które posługują się mazurską gwarą lub są ewangelikami.